چند هفته ای می شود که اخبار خوشایندی از کاهش یا تثبت قیمت دلار در بازار به گوش می رسد. رییس کل محترم بانک مرکزی جمهوری اسلامی در تاریخ 25 تیرماه در اصفهان به این موضوع اشاره نمودند و این مهم را با مجموعه اقدامات بانک مرکزی، مرتبط دانستند. ایشان اعلام نمودند با همت صادرکنندگان وابستگی‌هایمان به ارز نفتی کم شده است.» و کنترل نقدینگی و تأمین ارز برای کالاهای اساسی را اولویت اول بانک مرکزی» ذکر کردند و با اشاره به اینکه از دو ماه قبل به دلیل تخلیه شوک ارزی، شاخص‌های اقتصادی رو به اصلاح است، عنوان کرد که نرخ تورم و بیکاری نیز رو به کاهش است.
این موضوع آنقدر مهم است که وزیر محترم امور خارجه کشورمان در مصاحبه با خبرنگار سی ان ان در نیویورک آنجا که در خصوص یافتن راه های فروش نفت صحبت می نمودند، تصریح کرد ما به فروش نفت خود ادامه می دهیم، اگر کاهش یافته است اما راه حل این مشکل را خواهیم یافت. همانگونه که دیده اید، بازار ارزی ایران به ثبات رسیده است. بهبود این شرایط ادامه می یابد».
در همین راستا وزیر محترم صمت نیز در یک برنامه تلویزیونی ابراز نمودند در ماه‌های آینده قیمت کالا‌هایی که به واردات بستگی دارند به‌دلیل کاهش نرخ ارز کاهش چشمگیری خواهند داشت.» همراه با این موضوعات باید به رفتار بازار هم توجه نمود که حکایت از بهبود شرایط دارد.
حال سوال اینجاست آیا این شرایط می تواند ماندگار باشد؟ آیا این روزهای بازار ارز، قابلیت جذب شوک‌های جدید را دارد؟ شوک هایی که می تواند برخاسته از هر نوع اتفاقی باشد، یا دوچار تلاطم های جدید می‌گردد؟ اگر بخواهیم در جستجوی علل روند کاهشی قیمت ارز در این روزها باشیم، باید در کدام حوزه ها گام برداریم. آیا می توانیم از شرایط این روزهای بازار ارز، نتیجه بگیریم که شوک ارزی تخلیه گردیده است؟
بدون تردید گام های برداشته شده توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی در جهت تثبت و بازگشت به حالت عادی بازار انکار ناپذیر میباشد. اینکه این روزها رییس کل محترم بانک مرکزی با آرامش ابراز می نمایند به‌رغم شدیدترین فشارها به یک ثبات نسبی» رسیدیم و بانک مرکزی اجازه نداد با ابزارهای ی و روانی پول ملی کشور را نابود کنند، در حالی که سال گذشته بسیاری صحبت از ارز ۳۰ تا ۴۰ هزار تومانی می‌کردند.» و اینکه در آن زمان من نیز بسیار نگران بودم و حتی برخی شب‌ها خوابم نمی‌برد.» حکایت از موفقیت در کنترل شرایط دارد اما چنانچه بخواهیم از منظر اقتصاد به این مهم بپردازیم، آیا می توان این آرامش را پایدار تلقی نمود؟ آیا پروژه تثبت قیمت ارز در بازار ایران به پایان رسیده است و از این منظر ما شاهد شرایط تعادل خواهیم بود؟ شاید بهتر باشد از نظر اقتصادی ب به دنبال نشانه‌هایی در بلندمدت و کوتاه مدت باشیم.
با توجه به آنکه در تحریم های ایالات متحده علیه کشورمان شرایط جدیدی حادث نگردیده است و دسترسی آزاد به درآمدهای نفتی کشور همچنان با محدودیت مواجه می باشد، طبیعی است که نمی توان از این منظر انتظار تغییر متغیر های کلیدی،که مهمترین آن عرضه سهل الوصول ارز به بازار می باشد را انتظار داشت. از سوی دیگر از طرف های اروپایی نیز انتظاری بیشتر از آنچه که تاکنون اتفاق افتاده، نمی شود داشت. در واقع همراهی اروپایی ها را نمی توان به عنوان گشایشگر ویژه شرایط دانست و می بایستی فرض را بر این واقعیت بنا نهاد که کشور با عرضه سهل الوصول تر ارز، مانند گذشته فاصله دارد. از اینرو نگاه به خارج را در این حوزه می باید از ملاحظات حذف کرد.
بماند که شماری از اندیشمندان آینده نگرکشور، روش عرضه ارز، آن طور که در بالا از آن نام برده شد را سم مهلکی برای اقتصاد کشور می دانستند و همواره نهیب در این مخمصه افتادن را می زدند. البته فرض آنان رسیدن روزی بود که این منبع انرژی تجدید ناپذیر به پایان می رسد.
بنابراین هرگونه اتفاق مثبتی را در این حوزه تنها می توان از منظر کوتاه مدت نگریست و می بایستی به دنبال دلایل آن بود. در این راستا باید بررسی نمود که در سمت عرضه دلار چه اتفاقاتی می تواند متصور باشد؟ بنا به اعلام رییس کل محترم بانک مرکزی در سه ماه و نیم گذشته ١٢ میلیارد دلار تأمین ارز برای واردات صورت گرفته است و بخش مهمی از آن را صادرکنندگان تأمین کرده اند.» به این خبر می توان خبر توافق بین ایران و برخی کشورهای حاضر در برجام در قالب تراکنش های اینستکسی مبنی بر تامین بخشی از نیازها بدون پرداخت ارز را اضافه نمود.
اتفاقی که در 7 تیر 1398 هماهنگ‌کننده نشست کمیسیون مشترک برجام که روز جمعه (۷ تیر) در وین و در سطح معاونان وزیران خارجه کشورهای ۱+۴ برگزار شد، در بیانیه‌ای نتایج این کمیسیون را اعلام نمود فرانسه، آلمان و انگلستان، به اطلاع اعضا رساندند که اینستکس عملیاتی شده و در دسترس تمامی دولت‌های عضو اتحادیه اروپایی قرار دارد و اولین تراکنش‌های آن نیز در حال پردازش است. همکاری‌های تکمیلی جاری با نهاد متقابل تأسیس شده ایرانی (سازوکار تجارت و تأمین مالی ایران و اروپا) تسریع خواهد شد. آن‌ها تأیید کردند که برخی دولت‌های عضو اتحادیه اروپایی در حال پیوستن به سهامداران اینستکس، که یک سازوکار خاص معطوف به تسهیل تجارت قانونی با ایران است، می‌باشند. آن‌ها همچنین در حال تلاش هستند تا اینستکس را به روی فعالان اقتصادی کشورهای ثالث نیز باز کنند.»
به این اخبار شاید بتوان اقدامات دولت را در دور زدن تحریم های ناجوانمردانه آمریکا، عرضه گاه به گاه ارز توسط دولت را به بازار در کنار عرضه ارز مازاد بازیگران خرد و بازیگران کلان این بازار را هم اضافه نمود. لیکن خیلی نمی توان بر روی دو مورد آخر حساب جداگانه ای باز کرد اما در مجموع میتوان نتیجه گرفت در سمت عرضه ارز، اتفاقات مثبتی رخ داده است.
در سمت تقاضای ارز نیز شاهد اتفاقات خوشایندی می باشیم. در سمت صنعت، افزایش بهره وری به منظور کاهش وابستگی به ارز در دستور کار صنایع قرار گرفته است. برای صنعتی که تا همین نزدیکی ها مورد حمایت های ویژه قرار داشته است، تحمل این روزها کار سهل و ممتنعی نمی باشد لیکن به دلیل همین حمایت ها، همواره بهره‌وری عنصر مغفول مانده چرخه تولید بوده است. تردیدی نیست که با همین شرایط و تنها با بالا بردن بهره‌وری در اقتصاد ایران می توان شاهد اتفاقات به مراتب شادی بخش برای صنعت بود. واقعیت صنعت کشور در این سال ها، عدم بهره برداری از توان فکری و دانش بومی کشور بوده است لیکن در این شرایط تحرکات جدی در حوزه اتکاء به توان داخلی می باشد.
به این موارد، اعمال ت های انقباضی در بخش واردات، اقدامات در خصوص اولویت بندی کالاها و سایر فعالیت های محدود کننده همراه با پایش استفاده از ارز تخصیصی را که از سمت دولت اعمال گردیده است باید اضافه نمود. از اینرو تقاضای ارز با نظارت، و وسواس بیشتری در حال مدیریت است.
در این راستا نقدینگی نیز در حال هدایت مجدد به سمت خانه همیشگی خود، بانکها می باشد. از آنجاکه بانک ها به صورت آرام و بیصدا در حال افزایش نرخ سود سپرده می باشند، بخشی از نقدینگی ها به سمت بانک ها در حال بازگشت می باشند. شاید اگر تمهیدات مناسب تری اندیشیده شود تا از ظرفیت بازار سرمایه استفاده منطقی تر صورت گیرد، بخش صنعت با مشکلات کمتری برای تامین سرمایه در گردش خود داشته باشند.
مجموعه اقدامات یاد شده در بالا، فراهم کننده شرایطی است که از آن به آرامش این روزهای بازار ارز یاد می کنند. لیکن نباید از نظر دور داشت، برای شرایط شکننده می بایستی تمهیداتی اندیشید و شاید تصور پایدار بودن این شرایط چندان درست نباشد. چنانچه دولت به صورت متمرکز ستادی برای مقابله با تحریم ها ایجاد ننماید، در شرایط بروز شوک های مختلف ایجاد هماهنگی و هارمونی لازم کار سهل و آسانی نیست.
هرگز نباید از نظر دور داشت، تحریم کنندگان کشورمان، برای رسیدن به اهداف ی از پیش اعلام شده خود، در نظر دارند کشورمان را تحت شرایط پرفشار تحریمی نگه دارند و اعتقاد دارند زمان عامل برتری و تفوق آنان می باشد. وقتی ت آنان این چنین است، نمی توان بدون انجام فعالیت های متمرکز، بدون استفاده از سند راهبردی مقابله با تحریم ها مسئله مدیریت نمود.
بر دولت دوازدهم فرض است علاوه بر تحرکات دیپلماتیک خود، که در جای خود بسیار درست و منطقی است، مبنا را بر حل مشکلات از کانال اقتصاد بگذارد. تردید نباید داشت که آنچه که اتفاق افتاد، مهار و کنترل شرایط طی زمان بود، اما چه تضمینی برای ایستادگی اقتصاد در شوک های بعدی بدون پیش بینی های لازم می باشد. یادمان باشد که وزارت خزانه داری ایالات متحده، با ایجاد هسته ای با محوریت اقتصاددانان در حال پایش ت های تحریمی خود علیه ما هستند و راه مقابله با آنان از کانال اقتصاد می گذرد.
های ,ارز ,شرایط ,بازار ,توان ,حال ,در حال ,در این ,به این ,که در ,بانک مرکزی ,مرکزی جمهوری اسلامی ,بانک مرکزی جمهوری
درباره این سایت