- منظور از تحریم اقتصادی چیست؟ تحریم کنندگان به دنبال چه هدفی هستند؟ آیا تحریم ابزاری برای جایگزین کردن جنگ محسوب می شود؟
تحريم اقتصادي را به دستكاري هوشمندانه در روابط تجاری، مالی و همكاري هاي اقتصادي عادی دو یا چند کشور با هدف محروم ساختن از مواهب ارتباطات اقتصادی تعبیر می‌کنند که در اثر آن کشور تحریم شونده، مجبور به پذیرش اهداف سياسي و امنیتی طرف مقابل گردد.
در واقع تحريم اقتصادي اين امكان را فراهم مي آورد كه كشور يا كشورهايي، مقاصد سياسي خود را نسبت به كشور هدف تحمیل نمایند. مکانیسم کار به گونه است که هزینه ناشی از اعمال تحریم اقتصادی علیه کشور تحریم شونده به مراتب از هزینه پذیرش خواسته یا خواسته های تحریم‌کنندگان بیشتر باشد تا کشور تحریم شونده به صورت منطقی مجبور به پذیرش شرایط تحریم کنندگان گردد. تحریم هاي اقتصادي داراي مصداق هاي گوناگونی هستند و شامل وضع تعرفه ها، ایجاد موانع تجاري، محدودیت و یا سهمیه بندي واردات و یا صادرات است.
کشور ایالات متحده در این حوزه ید طولایی دارد و از 11 سپتامبر 2001 ، استفاده از ابزار تحریم های هوشمند اقتصادی به رویه ای جاری در مناسباتش تبدیل گردید. تگذاران این کشور اعتقاد دارند که تحریم های اقتصادی می تواند به گزینه‌ای برای پاسخگویی به چالش‌های مهم ژئوپلیتیکی مانند تروریسم و درگیری های منطقه ای و. تبدیل گردند. آنان از این ابزار به عنوان ابزاری موثر در واکنش غرب به برنامه هسته ای کره شمالی و مناقشه و مداخله روسیه در اوکراین نام می برند.
بجز ایالات متحده، سایر دولت ها و نهادهای بین المللی مانند سازمان ملل متحد و اتحادیه اروپا نیز از ابزار مذکور برای پیشبرد طیف وسیعی از اهداف ت خارجی، از جمله مبارزه با تروریسم، مواد مخدر، منع گسترش سلاح های هسته ای ، دموکراسی و ترویج حقوق بشر ، حل و فصل مناقشه و امنیت سایبری استفاده می شود.
اما در خصوص جایگزینی ابزار تحریم اقتصادی بجای جنگ، به راحتی نمی توان اظهار نظر نمود. و هر پاسخی، در مقابل خود، مثال های نقض فراوانی دارد. برای مثال تحریم اقتصادی عراق، با هدف ضعیف شدن و حمله نظامی در سال های آتی صورت پذیرفت. از اینرو شواهد تجربی، جایگزینی تحریم اقتصادی بجای جنگ را حداقل به صورت کامل تایید نمی کند. لیکن اگر تحریم کنندگان بتوانند اهداف خود را از طریق تحریم محقق سازند، شاید تمایل کمتری برای رفتن به سمت جنگ داشته باشند.
- اگر امکان دارد در خصوص ساختار ت تحریمی علیه ایران توضیح دهید.
در وزارت خزانه داری آمریکا، گروهی با تخصص های مختلف در حوزه‌های علوم اقتصادی، علوم ی، بیمه و بانک، نظامی، انرژی گرد هم آمده اند و با طراحی یک بسته تی یکپارچه، تحریم های ثانویه را علیه ایران کلید زده اند.
هسته اصلی این ت ها، فعالیت های اقتصادی با محوریت جلوگیری از دستیابی ایران به درآمدهای حاصل از فروش نفت می باشد و در این راستا هرگونه فعالیت اقتصادی که منجر به داد و ستد بین ایران با سایر کشورها باشد، مورد رصد و پایش قرار گرفته شده و در صورت روشن شدن انجام معامله، شرکت یا دولت متبوع، از فعالیت در بازار آمریکا منع می شود یا موظف به پرداخت جرایم سنگینی می گردد.
ایالات متحده برای پیشبرد این هدف، از خرید سهام کمپانی های بزرگ و اخذ کرسی های مدیریتی در ارکان آنان نیز ابایی نداشته و از این طریق نیز اقدام به اعمال ت عدم فعالیت اقتصادی با ایران را نموده است.
لازم به ذکر است اقدامات حوزه ت، نظامی گری، حوزه رسانه و در سازگاری کامل با این ت قرار دارد. برای مثال کلیه اقداماتی که کشورهای مختلف از جمله ژاپن، فرانسه، عراق و. جهت میانجی گری بین ایران و ایالات متحده صورت پذیرفته شده، قادر به عوض نمودن این ت نبوده است.
- ملاک موفقیت یا شکست یک تحریم اقتصادی چیست؟
به طور کلی در خصوص موفقیت یا شکست یک ت تحریمی، اقتصاددانان و تمداران دارای یک نظر واحد و یا نزدیک بهم نمی باشند. مصادیقی هم که هریک بیان می کنند با هم تفاوت زیادی دارد. برای مثال این روزها به دلیل تهیه سامانه های دفاع موشکی اس- چهارصد شاهد زمزمه هایی از تحریم ترکیه توسط آمریکا هستیم. دونالد ترامپ در صفحه توئیتر خود نوشته است: همانطور که قبلاً قویاً اعلام کرده ام – و تنها برای تاکید بیشتر می گویم – اگر ترکیه کاری انجام دهد که من با هوش سرشار و غیر قابل قیاس خودم آن را خارج از حد و مرز تعیین شده ارزیابی کنم، کل اقتصاد ترکیه را تخریب و نابود می کنم. (قبلا هم این کار را انجام داده ام!»
طبیعی است هیچ برنامه تحریمی احتمالی آمریکا، هرگز قادر به انجام چنین تی نمی باشد. بنابراین نمی شود گفت چون این ت محقق نمی شود، برنامه به شکست خواهد انجامید. در عین حال اعلام این ت ممکن است موجب بازنگری در رفتار و گفتار تمداران ترکیه بشود. که این امر باعث تغییر روابط حتی در منطقه گردد.
لذا آن چیزی که محافل دانشگاهی در موردش به اجماع نظر رسیده اند، این است که برای بررسی میزان موفقیت یک ت تحریمی، باید به میزان تغییر رفتار و گفتار دولت مورد نظر توجه نمود.»
- برخی معتقدند به هم ریختگی اقتصاد در سال های 91 و 97 به دلیل تحریم ها بوده است، به نظر شما این موضوع عامل اصلی بهم ریختگی اقتصاد بوده است یا در واقعا زمینه این شرایط وجود داشته و تحریم ها این موضوع را تشدید کرده است؟
بررسی های اقتصادی زیادی در حوزه تحریم نشان می دهد، تاثیر اعمال تحریم های اقتصادی آنقدری نیست که موجب بهم ریختگی اقتصاد یک کشور گردد. حتی بر اساس نتایج این بررسی های برخی از اقتصاددانان با جدیت از عدم استفاده از حربه اقتصادی در حوزه علوم ی تاکید می کنند. اما چنانچه اقتصاد آمادگی بروز بحران را داشته باشد، این مسئله موجب بروز مشکلات مختلف برای اقتصاد می گردد.
بطور مشخص برای سال 1397، شوک حاصله در اقتصاد ایران را نمی توان به خروج ایالات متحده از برجام ربط داد. اقتصاد ایران در سال های قبل از آن، دچار تگذاری های غلطی شده بود که تاکید بر ادامه کار، موجب بهم ریختگی اقتصاد گردید. بد نیست تنها به یک قلم آمارافزایش نقدینگی در اقتصاد که بانک مرکزی جمهوری اسلامی انتشار داده است، استناد شود. 234.6 هزار میلیارد تومان در نه ماهه ابتدای سال 1397، معادل 850 میلیاردتومان افزایش نقدینگی در روز به مدت 9 ماه، حال هر اقتصادی را بد می کند.
البته شوک حاصل از خروج آمریکا از برجام، حکایت دیگری است که برآورد بر این بود که با یک تاخیر منطقی و نه به این شدت اتفاق افتد.
- ادامه تحریم ها در اقتصاد کشور چه اثری خواهد داشت؟ برخی معتقدند که اثر تحریم ها از اقتصاد کشور از بین رفته، شما با این موضوع موافق هستید؟
نکته مهم در تاثیرگذاری تحریم‌ها، توجه به پارامتر زمان است. اثر تحریم در بلندمدت است که خود را بهتر نشان می دهد. آنجا که شرکت های و تولیدکنندگان، مجبور به ایجاد تغییراتی متناسب با شرایط تحریم در مسیر کسب و کار خود می شوند. این تغییرات ممکن است تولیدکنندگان را از ناحیه اقتصادی تولید خود و میزان بهینه تولید دور کند. از سوی دیگر، برای حفظ و بقای تولیدشان مجبور باشند در مسیرهایی که مزیت نسبی برای تولید نداشته باشند، حرکت کنند در نتیجه ساختار تولید را در بلندمدت تحت تاثیر قرار خواهد داد. در اینجا نقش دولت از اهمیت فوق العاده ای برخودار می باشد چراکه در صورت وجود برنامه مشخص، می تواند اقدامات خوبی جهت کاستن از مشکلات انجام دهند.
در خصوص از بین رفتن اثرات تحریم در دوره جدید، به نظرم تنها می توان گفت، مشکلات مربوط به شوک سال 1397، تا حدی مرتفع گردیده است و آنهم به دلیل کنترل و نظارتی که در کشور به راه افتاد و جلوی سوء استفاده مترصدان این فضا گرفته شد.
- سوال مهم این است که باید در این شرایط تگذار به دنبال چه راهکاری برای حل مشکل تحریم ها باشد؟
باید به اقتصاد توجه ویژه شود. برگ برنده دولت توجه به اقتصاد است. متاسفانه دولت با وجود اینکه در حوزه ت و دیپلماسی گام های ارزنده ای برداشته است لیکن به نظر نمی‌رسد تمایل ویژه ای به نگریستن به این مسئله از این دریچه دارد. امروز روز حضور اقتصاددانان در دولت می باشد و می بایستی این حضور با دعوت ویژه از این گروه متخصصان از طرف دولت صورت پذیرد. بد نیست یادآوری شود در جلسه بررسی صلاحیت 4 وزیر پیشنهادی به مجلس در آبان ماه 1397، رییس جمهور از دعوت برخی افراد برای وزارت و عدم قبول آن‌ها به دلیل استخاره بد صحبت نمودند و گفتند در هفته های اخیر استخاره هم همراه با نبود». اما باید یادآوری گردد که وزیر اقتصاد دولت یازدهم، هنگام خروج از دولت درددل های فراوانی داشت.
باید به صورت متمرکز به مساله تحریم پرداخت. هسته اصلی اقدامات دولت باید اقتصاد باشد و منظور از اقتصاد، معیشت نیست بلکه فراهم آوردن چتر حمایتی برای اقتصاد کشور است. همه فعالیت های دیگر باید پشتیبان این حوزه باشند و کلیه اقدامات باید سازگار با اقتصاد صورت پذیرد. از اینرو ایجاد یک مرکزیت برای مقابله با تحریم ها ضروری به نظر می‌رسد. این ستاد می بایستی زیرنظر دولت فعالیت نماید و می بایستی برنامه جامعی با سناریوهای مختلف مبتنی بر شرایط محتمل طراحی گردد و عملیات پایش و رصد فعالیت ها با جدیت دنبال شود. طبیعی است هرگونه تغییر در شرایط باعث انجام تغییراتی در برنامه جامع خواهد گردید.
نباید فراموش کرد که وسعت خاک، تنوع آب و هوا، نیروی جوان، جمعیت فراوان، منابع و ذخایر عظیم خدادادی چنانچه با یک مدیریت منطقی توام گردد، پیش روی هر نیروی قاهری خواهد ایستاد.
در این مسیر، اهمیت دادن به بخش خصوصی و تسهیل فعالیت های آن راهگشاست. بازنگری بر روی قوانین، توزیع عادلانه تر امکانات، اهتمام به افزایش بهره وری در بخش دولت، توجه به جوانان کشور در حوزه های مدیریتی نیازمند هیچگونه هزینه‌ای نمی باشد.
- آیا بحث استفاده از پیمان های پولی منطقه ای در بحث تحریم های ملی می تواند اثرگذار باشد؟
شاید روی کاغذ، نتوان به این پیمان ها توجه ویژه ای نمود. باید سوال نمود، سهم ارزهای منطقه ای در دنیا چقدر است که بتواند مورد ملاک کار قرار گیرد؟ از سوی دیگر سهم تولیدات و کالاهای مورد نیاز ایران در این کشورها به چه میزان است که بتوان بر روی حساب جداگانه ای باز کرد؟ فراموش نکنیم، اقتصاد کشورهای منطقه نیز دچار تلاطم هایی هستند که نمی توانند به عنوان یک تکیه گاه مورد استفاده قرار گیرند. کافیست به آمارهای اقتصادی در مراجع قابل اطمینان، مراجعه نمود و وضعیت برابری ارزهای هریک را با ارز مرجع این روزهای دنیا مقایسه کرد. آنگاه مشخص می گردد خود این ارزهای حال و احوال مناسبی را تجربه نمی کنند. در همین حال وضعیت نیازهای کشورمان نیز از طریق این کشورها به راحتی قابل تامین نمی باشد.
اما شاید بتوان ظرفیت هایی ایجاد نمود که براساس آن، معادلات این مسئله تغییر کند. این ظرفیت ها نیاز به وجود تیم های کارشناسی در حوزه اقتصاد و پیگیری مداوم از طریق دولت ها دارند. لذا با شرایطی که به اقتصاد توجه ویژه نمی شود، به نظر دل بستن به این موضوع چندان جای تاملی ندارد.
- کلید اصلی مقابله با تحریم های ایران چیست؟
آن چیزی که از رفتار دولت مشاهده گردیده است، تلاش های گسترده در حوزه ت و دیپلماسی فعال می باشد. دولت امیدوار است که در بسته شده را با کلید دیپلماسی بازنماید. جای تشکر هم دارد لیکن هرگز نباید از نظر دور داشت که دشمنان این مرز و بوم، توجه ویژه این روزهاشان به اقتصاد ایران است. تردید نباید کرد که آنان توجه خاصی بر روی عملکرد اقتصادی این روزهای ما دارند و برگ برنده خود را در حفظ این شرایط و طولانی شدن زمان می بینند. از اینرو دولت می بایستی به صورت متمرکز، با محوریت اقتصاد، شرایط را اداره نماید.
به عبارت دیگر، پیروزی نهایی در این جنگ اقتصادی، در میدان دیپلماسی، یا نظامی یا رسانه ای یا . اتفاق نمی افتد بلکه همه‌ی نگاه‌ها معطوف به شاخص های اقتصادی هستند. چنانچه دولت توجه ویژه و نه به صورت دخالت از نوع جاری و ساری آن در این روزها به اقتصاد نماید، امید گذر از این شرایط زیاد است. یادمان باشد که فشارهای اقتصادی این روزها می تواند موجب بالا بردن بهره وری در بنگاه های اقتصادی گردد. چراکه برای استفاده از امکانات محدود و رفع تنگناها، به راحتی می توان با بازنگری در فرآیندها، اتفاقات مهمی را رقم زد. لیکن انجام این مهم در هر شرایطی امکانپذیر نیست و لازم است دولت از دانش و توان اندیشه ورزان این حوزه استفاده مناسب نماید.
از سوی دیگر تاریخ نشان داده است هرگز برنده مطلق در جهان وجود نخواهد داشت. قطعاً دولت فعلی آمریکا، قادر نخواهد بود به زورگویی هایش در قبال دنیا ادامه دهد، از اینرو تنها گذشت زمان او را و دوستان یهودیش را به عقب خواهد راند لیکن تا طی شدن آن زمان، هنر دولت آنستکه با اقدامات منطقی و عملیاتی و خالی از شعار حرکت نمایند.
های ,تحریم ,اقتصاد ,اقتصادی ,دولت ,نمی ,است که ,در این ,تحریم ها ,در حوزه ,های اقتصادی ,کشور تحریم شونده ,تحریم اقتصادی چیست؟
درباره این سایت